Voor 1880

Middeleeuwen: Karel ende Elegast - Onbekend

Inhoud: Karel ligt rustig te slapen, als hij plotseling wakker wordt van een stem. Die stem zegt hem dat hij uit stelen moet gaan. Karel wil eerst geen gehoor geven aan deze opdracht, want een koning gaat nu eenmaal niet uit stelen. Als de stem hem voor de derde keer maant, beseft Karel dat het God is die hem deze opdracht geeft en kan hij niet anders dan doen wat God hem zegt - ook al begrijpt hij er niets van. Het paleis is in diepe rust verzonken als Karel op pad gaat. In het bos komt hij zijn verbannen vazal Elegast tegen, die Karel wel wil helpen. Samen gaan ze op weg naar het kasteel van Eggerik, de broer van Karel. Daar gebeuren allerlei wonderlijke dingen - er komt zelfs toverkracht aan te pas - en wordt ook duidelijk waarom Karel deze merkwaardige opdracht kreeg.

Kenmerken middeleeuwen: Karelroman/ Karelepiek in de middeleeuwen werd veel over Karel geschreven. Godsdienst speelt een belangrijke rol. Karel beseft waarom God hem de opdracht heeft gegeven om te gaan stelen.

Thematiek: Ontrouw
 
 Renaissance: De klucht van de koe - G.A. Bredero

Inhoud: Hoofdpersoon in deze klucht uit 1612 is een gauwdief, die zijn medespelers op listige wijze een koe en andere zaken afhandig maakt. De karakters van de personen worden tamelijk grof en karikaturaal geschetst, zoals in een klucht gebruikelijk. De kracht ligt in de beschrijving van de volksfiguren en de dialogen.

Kenmerken Renaissance: Er zit een wijze les in. Kluchten werden vooral in de renaissance geschreven. Godsdienst is niet meer belangrijk.
Thematiek: List, leugens en bedrog

Ondanks dat er een tweede laag in het verhaal zit waarin maatschappijkritiek wordt geuit, blijft het hoofddoel van dit stuk toch vooral komisch vermaak voor het publiek, daar is het tenslotte een klucht voor. Een klucht is een kort toneelstuk dat diende tot het vermaken van het publiek. Van oudsher had de klucht ook een didactische functie: een klucht werd vaak opgevoerd na een treur- of blijspel om 'het slechte voorbeeld' te geven. Later kreeg de klucht een voornamelijk amuserende functie.

 De handeling waar het hele stuk om draait is de diefstal van de koe door de Gaeuw-dief, waarna hij die koe op een listige manier weer aan zijn eigenaar weet te verkopen. Normaal gesproken zou iedereen dit moreel gezien onjuist vinden, maar de Gaeuw-dief wekt toch sympathie op doordat hij het slim aanpakt en daarmee de Waerdin (die minder sympathiek overkomt dan de Gaeuw-dief) ook weet in te pakken.

Titelverklaring: Een klucht is een komisch toneelstuk dat bedoeld is om het publiek te laten lachen. Zoals de titel al aangeeft, gaat het hier ook om een klucht. De koe is een belangrijk element in deze klucht, omdat de grap erin zit dat de Gaeuw-dief deze koe steelt van de Boer en hem vervolgens weer aan hem verkoopt.



Verlichting: Reize door het Aapenland - J.A. Schasz

Inhoud: Via de ik-verteller maken we kennis met een apenmaatschappij. Daar komt hij terecht na op satirisch-sentimentele wijze zijn vrouw, het dienstmeisje, zijn paard en zijn hond te hebben laten verdrinken. Hij ontvlucht de mensenmaatschappij en belandt bij apen. Die bevolken een samenleving die in vele opzichten menselijk is: met vergaderen, een populariteitsstrijd onder machtshebbers, het beïnvloeden van stemgerechtigden en dergelijke, maar ook met onnozelheid en geilheid. Daarbij willen de apen het liefst van alles ook echt mensen worden. Volgens de ene partij kan dit alleen via innerlijke groei (wijsheid, eerlijkheid en deugd als dé ideale menselijke eigenschappen). De andere partij gelooft echter uitsluitend in uiterlijke aanpassing: het afhakken van de eigen staarten. Maar wie gaat nu zover om zichzelf uit vrije wil te verminken? Hoever reikt de invloed van politieke machtshebbers?

Kenmerken Verlichting: Het boek is geschreven in de tijd van de Verlichting, de tijd dat mensen onafhankelijk gingen denken, ze worden wijzer en beter. - In de Verlichting kwam het rationalisme op. De mens ging zelf nadenken met de rede (verstand) en kwam tot de conclusie dat je niet zomaar iedereen achterna moest hupsen, maar zelf moest nadenken.
Hierdoor kwam ook de gedachte dat het volk meer macht moest hebben. Niet de kerk en de koning hadden de macht, maar het volk moest ook kunnen meeregeren.


Romantiek: Snikken en grimlachjes - Piet Paaltjens

Inhoud: Levensschets, de bleeke jongeling: Wanneer de avond valt volgt een lijdende jonge man huilend de zonsondergang. 's Nachts blijft hij gewoon zitten en 's morgens blijkt hij te zijn overleden door een gebroken hart.
Immortelen: I. Het is niemands zaak waarom hij verdriet heeft.  III. Hij heeft geen verklaring voor zijn verdriet.

Tijgerlelies: Aan Betsy Een mooie dag werd verpest doordat zijn meisje te veel alcohol had genuttigd en haar roes uit moest drinken.

Romancen: Liefdewraak: Als de jongeman geen reactie krijgt van zijn geliefde op zijn lied wordt hij kwaad en gooit een sneeuwbal door haar raam en zingt op de terugweg een liedje van Van der Vliet, die dit soort reacties voorspelde in zijn liedjes.

Kenmerken Romantiek: Piet paaltjens bespot de romantiek. Tijdens de romantiek wilde men vluchten uit de werkelijkheid en Doodsobsessie is de ultieme vlucht uit de werkelijkheid. deze verzen waren een vlucht van de werkelijkheid met behulp van de humor. De voornaamste aspecten uit de romantiek die aan de orde komen zijn: vriendschap, liefde, schoonheid, dood/ zelfdoding en studentenleven.

Titelverklaring: Snikken: De emotie die opgeroepen wordt door de droevige sfeer. Grimlachjes: De emotie die opgeroepen wordt door de manier van schrijven.